picoodle.com

Thu tuamtuam

Monday, September 26, 2016

Sabbath Pan'n Sunday Ah!
                                            By-(Rev Fr John Pau Sian)

"Sabbath" cih kammal pen Hebrew kammal "Shabath" pan hongpai ahihi. Akhiatna pen "tawlngakna" or " khawlna" ahihi. Angeina ommah bangin Christiante' Sabbath ni sianthosak napen Pasian tungah thumanna leh itna lahna ahihi. Christian pupa (Fathers of the Church) te'n, hih "Sabbath" ni pen eimau suahtakna tek tawh tanding le siantho sak dingin, hanthawn in thuhilhna neizel uhhi.
Tua hi-a, Christian te'n Sabbath ni (Saturday) tangin Nipini (Sunday) kitang hi. Tua pen Topa Jesu leh nungzuipite hun pan hong kipan to ahihi. Hih thu hangin, seventh-day in Jews minamte' aa ding hi ci-in, Laisiangtho in hihbangin nagen hi: "Tua ahih ciangin a tawntung thuciamna-in amau' khang tawntungin Sabbath tangin, Israel mite in Sabbath kemding uhhi. Ni guk sungteng Topa in van leh lei bawlin, a ni sagih ni-in amah tawlnga a, a tha dimsak kikhi. Keimah leh Israel mite' kikalah hih Sabbath ni pen limkhat hi tawntung dinghi, ci hi,' ci in, a ci hi." (Paikhiatna 31:16-17). Ahih hangin Paul in Sabbathni pen Pasian in Jews minam te aa dingbeka apiak ahihi, naci hi. Christian te aa dingin Sabbath ni kisam nawnlo hi ci-in, hihbangin nagen hi: "Tua ahih manin annek tuidawn, biakna pawite, Khadet Pawi, leh Sabbath ni tawh kisai-in kuamah in ngeina zuihding bawl kei un." (Kolose 2: 16).
Mi pawlkhatte in Piancil laisiangtho sunga, Adam hun pan Moses hun dong Sabbath thu kigenlo hi; Sabbath pen Pasian leh Jew minamte' thukham bawlna ahihi ci-in, sang uhhi. Pope Gergory the Great (d. 604) in hihbangin nagen hi; “Ei Christiante a dingin Sabbath ni pen Topa Jesu ni leh lungdamhuai ni zong ahihi. Banghanghiam cih leh Sunday ni in, a thokik Topa Jesu in Nungzuipi te kiangah kilang aa, lungnopna leh kilemna thupha pia hi (Jn 20: 19-23). Hih Pascha thuthuk hangin mihingte khempeuh in suaktakna thak ngah aa, Christu sanggamte hong suaksak hi (Rom 8:15). Hih thuthukna sungah, a thokik Topa Jesu thupha tawh Topa' ni (the Lord's Day) pen piicingsak hi ( Cf 2 Cor 4:6). Tua ahih man in "Sabbath" ni pen nisagih ni (the seventh day) pan nipikal sungah nimasa ni (the first day of the week) hongkhinto aa, Topa' ni ( dies Domini) pan in Christu' ni (dies Christi) hongsuakna thu ahihi.”[1]
Jew minamte ii Sabbath pen Topa Jesu in singlamteh tungah hong sihna tawh maimang sak hi. Tua ahih manin Paul in hih bangin Kolose thuzuite kiangah thu nahilh hi, "Tua ahih manin annek tuidawn, biakna pawite, Khadet Pawi, leh Sabbath ni tawh kisai-in kuamah in ngeina zuihding bawl kei un." (Kol 2 : 16). Tua ahih manin Pawlpi pupaten' Jewte Sabbath pen vunatna (circumcision) tawh a kilamdang lo hi ci-in, na ciamteh uhi. Nungzungpite in Vunatna pen Christiante adingin kisam sanawnlo hi(Gal 5:1-6). Tua mah bangin Jewte' Sabbath zong Christianten' zuihding kisamnawnlo hi.
Paul leh sawltakte lungdamna thu tangko dingin khual azin uh ciangin, Jew minamte ngeina om bangin Sunday ni ahih leh tai bangzah ciangbek zinthei ding cih thukham te zong nazui tuanse lo uhhi (Cf. Sawltak 20: 6-14).
Tua bek thamlo-in, Paul in Sabbath ngeina zuih ding ahanciam Gentile Christiante tungah hih bangin na genhi. "Ahi zongin note in tu-in Pasian meltheih khinin, tua ahih kei leh Pasian in note hong meltheih khinta ahih manin, banghangin bangmah ahih zolo, aginalo tua bangte lamah kiheikik nuam a, sila vasuak kiknuam nahi uhhiam? Note in nite, khate, hunte, kumte-a kipan pawi tuamtuamte limtakin tan'ding nahah ngaihsut mahmah uhhi." (Gal 4: 9-10). Tua hi-a, “Sabbath (Saturday) ngeina pen Pasian leh Jew minamte kikal ciapteh na, thukham khat bek ahihi (Pai 31: 16-17).
Hun khat lai-in, Roman Emperor uk gamsungah, Nibiakna pen alang mahmah biakna khat ahihi. Tua hi-a, A.D kum 200 kiim pawl in Rome gam auk kumpipa pen Ni Pasian ci-in, nabia uhhi. Tua mahbangin nipikal khatsung aa ni sagihte zong amau Pasian minmah napia uhhi: Sun= (Sunday), Moon=Monday), Mars=(Tuesday), Mercury=(Wednesday), Jupiter=(Thrusday), Venus=(Friday), Saturn = (Saturday). Ahizongin Christian biakna hongkhan ciangin, tua Nibiakna pen utlo pipi mah in hongnusia ta uhhi. Hih tawh kisai-in, Bacchiocchi in, “Christian masate in Jerusalem khuapi maingat in thunget ding sang, nisuakna lam maingat aa thunget ding utzaw uh hi,” ci-in na ciamteh hi.
Tua hi-a, Rome minamte "Nipawi" ahi, Dec 25 ni pen Christian ten' Lungdampawi ni-in abawltak ciangin, Lungdampawi in "Nipawi" pen a nelhcip mahbangin, Sunday ni zong Christiante' Sabbathni alaihtak ciangin Nibiakna zong amaimang hongsuakta hi. AD 321 kum ciangin Rome gamah Constantine in kumpi hongsem a, biakna bawlsiatna te omnawnlo in, suahtakna kingahta ahihman in, Alianbel siampipa Sylvester in Topa Jesu apiak aana tawh Sabbath ni pen Saturday pan Sunday ah honglaihsak ahihi. Hih pen A.D 363 kum in Laodicea khuapi ah akibawl leitungbup Siadawpite kikhopnapi (The Council of Laodicea) ah kikipsak hi.
Nipini (Sunday) pen Topa Jesu sihna pan hong thawhkik ni, Nungzuipi te tungah akilah ni, nungzuipite tawh nekkhopbiakpiakna abawl ni le Khasiangtho Pasian nungzuipite tungah hong kumsukni ahih manin, Catholic pawlpi in, Sabbath ni pen Jew minamte nipi kalkhat sungah atawpna ni ahi, nisagih ni (Satruday) pan, nipi kalkhat sungah nimasa ni ahi (Sunday) ah hong laih ahihi. Catholic pawlpi in Sabbath pen Saturday pan Sunday alaih nadingin thuneihna (authority) nei a, tua pen sanggampawlpi (Protestants) ten' na nial tuanlo in, nasang veve uhhi. Banghanghiam cih leh amau zong tuni ciang dong ei Catholic pawlpi mah bangin Sunday ni mah tangin nasiangthosak uhhi.
Topa Jesu in Vantunggam konghonna tawhtang Peter kiangah apiak mahbangin, Peter in thukhenna ding tawh kisai thuneihna (authority) nei hi (Mate 18:18). Tua mahbangin, Catholic pawlpi tua thuneihna mah zangin Laisiangtho pen canonical books ci-in, a genkhiat khit ciangin Christian te'n Pasian Kammal hi ci-in aki sangpan ahihi. Tua Laisiangtho zong tuni dong mahin Sanggam pawlpi te'n hong zatsak veve uhhi. Tua mah bangin Topa Jesu hong suahna Christmas zong December 25 ni kibawl dinghi ci-in, Pope in ama thuneihna tawh atangko khitciangin, leitungbup aa om, Christian pawl tuamtuam te in Lundampawi pen Dec 25 ni in akibawl ahihi. Hih thute hangin, Sangam Christian pawl tuamtuamte in, Catholic pawlpi ii thuneihna pen lungkimtak in hongsang hi cih pen siangtakin kimu thei hi.
"Banghanghiam cih leh Mihing Tapa pen Sabbath ni a ukpa ahi hi," ( Mate 12: 8), ci-in Topa Jesu in agenmah bangin Topa Jesu ahih kei leh, ama tanga hih bangaa Sabbath ni uk theih nading aa thuneihna apiak mite bekin Sabbath ni pen alaihthei ahihi.
[1] Pope John Paul II, "Deis Domini", no. 18., Apostolic letter to the Bishops, Clergy and Faithful of the Catholic Church on keeping the Lord's day holy, 5 July, 1998.
(Rev Fr John Pau Sian)
Kei behlap tawm Laisiangtho
Hebru 4
3Ahi zongin eite ihih leh amah in,
“Ka heh manin ka kiciam a,
‘Hih leitangah hong lutlo ding uh a,
ka tawlngakna munah hong pai-in
kei tawh hong tawlnga khawm
ngeilo ding uh hi,’”
a cihte bang hiloin ei thu umte pen Pasian tawh a tawlnga khawm ihi hi. Leitung a pian'sak cil peka kipanin a nasep a mankhin hinapi-in tu-a bangin thu gen veve lai hi. *
4Lai Siangtho mun khatah, “A ni sagih ni-in a nasepna khempeuh panin Pasian tawlnga hi,” ci-in ni sagihna thu tawh kisai na gen hi. * 5Hih thu mah na kigenkik a, “Ka tawlngakna munah hong pai-in kei tawh hong tawlnga ngeilo ding uh hi,” na ci kik hi. * 6Lungdamna Thu a za masate in umlo uh ahih manin Pasian tawh va tawlnga khawm theilo uh hi. Tua ahih manin va pai-in Pasian tawh a tawlnga khawm ding mi pawlkhat omlai hi.
9Tua ahih manin tu-a thu om zia-ah ci lehang ni sagih ni-in Pasian a tawlngak mah bangin Pasian' mite a tawlngakna ding omlai hi.

No comments:

Post a Comment