picoodle.com

Thu tuamtuam

Tuesday, June 18, 2013

ZO LAKAM KHIATNA

ZO LAKAM KHIATNA
A Kaikhawm - J. Thang Lian Pau (2002)
A aw ngeih (Zaknop)
A thak
Ai saan
Ak
Aksi
Amin sam
Ann
Ang
Annkuang
Awi, nau awi
Awi (thukimpih)
Bawng
Bia
Bil
Bilbat
Ciah
Ciamnuih
Cidam
Cil
Daak
Dah
Dam thei lote
Dawi
Deih
Dial
En
Gal-et
Gawl
Gen
Genthei
Gil (Kip, kho)
Gilpi
Gua
Guah
Gul
Hah
Hai (singgah)
Han
Hanciam
Hangsan
Hawm (beikuan)
Heh
Hei
Hing
Hoih
Huai
Ihmu
Inn
Innka
Innkun
Innliim
Inntual
Kaan
Kamsiam
Kap (khitui luang)
Kaap (thau kap)
Kawng
Keel
Keen
Kha
Khakham vei
Khanglui mite
Khangnote
Khangto
Khangual
Khapi
Khau
Khe
Khi
Khing
Khitui
Khua
Khuai
Khualzin
Khuang
Khuavak
Khuazing
Khum
Khut
Ki (Vasa)
Kiam
Kibawm, panpih
Kicing
Kigawm, Kipawl
Kihuai (Kilem)
Kikhen
Kikim
Kilang
Kip
Kisang
Kituak
Kong
La gen, La sut
La
Laam
Lai
Lam pai
Lampi
Lawi (ganhing)
Leeng
Li (Likik)
Lian
Lo
Lobuk
Lokuan
Lutang
Luah
Lungdam
Lungsim
Lungtang
Lupna
Maban
Maitang
Mang (mangman)
Maang (tawldam)
Masuan
Meeng
Mei
Meilah
Mel
Melhoih
Mi tampi
Mi tawh kibang lo
Migenthei mizawng
Mihau, mipha
Mikangte
Minthang
Mit
Mual khum
Na lamdangte
Nahtang
Nang
Natna (dam lohna)
Nau tum
Nawi (nawizu)
Nawk
Nawngkai
Neem
Neu cil a ngaih
Neu lai
Ngai a gim loh
Ngai
Ngak
Ngal
Ngasa
Ni
Nik
Nisa
Nop
Nu
Nuam
Pa
Pakta
Pasal, papi
Pasal hat
Pasal
Pasian
Pat
Phawng
Phong
Pi
Piang
Pil
Pom
Pu
Puah (bawl)
Puandum
Pumpi
Sa
Sa beng
Sahang
Sai
Sakhi
Sakol
Sam
Sawtvei
Sazuk
Si
Sia (hoih nawn lo)
Sialki
Siangtho
Sikha
Sial
Sikkang
Sin
Suan
Suang
Suut
Ta
Taang
Ta-ngek (naungek)
Tawi
Tawlawk
Tawm
Teek
Tem
Thatang
Thau
The(ganhing)
Thehthang
Thei (singkung)
Theih ngei loh
Theu
Tho (tho to)
Thovai
Thu kikum
Thuhilh
Thum
Thu-siam, kamsiam
Thusiamna
Tu (vanzat)
Tuang
Tui (tui dawn)
Tuiluang
Tul
Tung
Unau
Vaihawm
Vakhu
Vantung
Vaphual
Vel
Vompi
Zaal
Zampi
Zang (manlang)
Zangsial
Zawng (ganhing)
Zi
Zom
Zu
Zusa
Zui
Zuun
Na tong zotui bang luang, damtui luanzil
Puan bang thak
Dawh ai saan
Buh-al (Buh-al hong khuang taikhua hoong val
sawmte khang zing tho un aw)
Alsi (Tung ciang solkha a taang i cih zong alsin' bop a,
a vang tang hi e)
Amin theibang lo, (Tun le zua min theibang lo veng e)
Khing-an, sung nek, sung lawh
Anglai, (Anglai paaibang pom ing e)
Laikuang, (Laikuang umkhawm)
Naubang awi
Ni bang hong awi
Sebawng, nun eng, nun vom
Sumbang bia
Beng
Bahbeng
Khaubang ciah
Nuih siam lel
Tangbang dam
Phuancil
Ciandal
Albang dah
Omlai vei, (Omlai vei in mawngbang hong kaan)
Zinleng, nuai zin
Tembang deih
Kaih dial
Maimit suan, mitmei suan
Gal khuadak, gal in don
Pal, gawl pal
Lel, (Sinthu lel)
Liangvai
Singbang gil
Sung gil
Phui gua, nal gua
Tul guah
Segul, gam segul
Guabang hah
Hai thei
Kul sin, do han
Hanlung ciam
Khuaibang hang
The bang hawm
Lungheh
Kawl hei
Suan guabang hing
Heisabang pal
Hambang huai
Maimit siing
Sau, saumang
Cialdawh, dawhtam, pahtang
siahkun
Sauliim
Sumtual
Mawng bang kaan
Tongluan zubang khum
Naubang kap
Patbang sai
Teenkawng
Lengkeel
Kenliang
Lau kha
Kham kha'n vei
Tuan pupate
Seino, momno, lia le taang
Kilbang khang
Seino gual
Tung solkha, solkha
Guikhau, mimkhau
Pheiphung
Anglai awhki
Gialbang khing
Luankhi
Vangkhua
Vahkhuai
Zingkhual, zingzin
Lenkhuang, tomkhuang
Taikhua vaal
Muikhua ziing
Ningzubang khum
Banzal
Mauki
Tui bang kiam, litui bang kiam
Mangbang bawm
Li-tuibang cing
Tuibang kigawm
Hambang huai
Gibang khen
Tanbang kim
Ngobang lang
Phuh singbang kho
Naubang sang
Dawnbang tuak
Kankong
Zaideih khau bang sut
Zaila
Vabang laam
Siamsil, vaimang siamsil
Pheiphung suan
Tuanglam
Selawi
Vabang leeng
Segul bang li, lengthe li
Sialbang lian
Khawh lo
Khawh lo limbuk
Vai lokuan
Sumlu
Khuam bang luah
Suihlung tai, lailung tangbang dam
Lailung, selung, sinlai
Lailung, selung
Laikhum, khunlan
Mazap
Lakmai, langmai
Zalmang, khimzin zalmang
Gam bang maang
Maciang suan
Dawn suang
Ngo mei, lum mei
Lahmei
Duangsuah, sakduang
Heisabang paal
Ami zatam
Kai dang, pian dang
Lenliang, gahliang, tualniam
Hai tawi, lungmang tawi
Kangtui vaimang, luntawi kangmang
Lawibang thang
Maimit
Lenmual khum, kaai
Siamsil nelzun
Tangnah
Palbang nang
Omlai
Tuai tum
Nunkhum
Daibang nawk
Guikhau bang nok
Len nang diahbang neem
Neusen vangngaih
Theih bang sen a
Duangzen laikuai
Mubang ngai
Haibang ngak
Ngaltang
Tuilimnga
Tungsun ni
Ten niik
Tangnisa
Nunnop
Tunnu
Nunnuam
Zuapa
Lambang pak, pakbang tawi
Kiang, angkawi, kawi
Ngalliam
Taang ngalliam
Tung Sianmang, Tung Pasian
Tual patpuan, lotual patpuan
Vabang phawng
Tanglobang phong
Sen pisei
Mimbang piang
Vabang pil
Paibang pom
Pu vom, sen puvom
Giabang zuun
Dumpuan
Sakduang
Aisa
Sang sa vai
Zangsa kamkei
Zang vuisai
Gam khisa
Kolsa
Besam
Kumkhua sawt
Zuksa, zuk sial
Pham, kha kia
Tubang sia
Len sialki
Damtui bang siang, tuibang siang
Laukha, si laukha
Sawmsial, nun eng, nun vom
Zang pehsik
Siambang sin
Huantubang suan
Lumsuang
Khaubang suut
Von, vontawi
Setaang
Vonmom, vonsen
Pakbang tawi
Zolawkta, lawkta
Cibang tawm
Tumbang guai (vuai)
namtem, paitem
Zaitha
Kawlciang, zangkhawh kawlciang
Tung lengthe
Philtangbang theh
Nun thei
Melmak
Daibang theu
Zuangtho, thelbang tho
Vaitho
Holung kum
Sinthu khingam bang muam
Mimbang thum
Khuaizubang khum, ningzu khum bang, huantubang khum
Damtui luanzil, huantubang khum
Tukawl
Vabang tuang
Siktui, damtui
Damtui Luang
Lobang tul
Tungtuang
Laizom, ciin le tuai
Zing vaihawm
Gam khuva
Lengvan, Tungthang van
Zang phualva
Lambang vel
Buaivom, abuai vom
Sambang zaal
Khangzam luang
Thalbang zang
Zang sawmsial, zanglai nunvom
Sim zawng
Dit, thai, angkawi
Giabang zom, gu bang zon
Ningzu
Namzingzu
Nung sulzui
Giabang zuun //

Thursday, June 13, 2013

Zomi leh Tedim mi, Zolai leh Tedim lai

Zomi leh Tedim mi, Zolai leh Tedim lai

Nidang lai- in Ciimnuai piang mite kampau namguk ahi : Teizang kam, Saizang kam, Thahdo kam, Vaiphei kam, Guite kam leh Zote kam paute na teeng khawm uh hi. Amaute in Dawi biakna Tual khat bek zangh uh hi. Tua mite Zomi ki ci uh hi. Kumpi in bel Chin/Kuki ci-in min hong pia tawm uh aa, tu ni dongin Chin minam peuh a ki sa kha om lai hi.

Zogam ah Rev. J.H Cope hong tuntoh ciangin Sihzang pau hong thei masa hi. Ahangin Zogam a Tuiphum Tapidaw suak masa pen Pu Thuam Hang leh Pu Pau Suan-te in namdang pau na theilo aa Cope Topa pen Sihzang pau Hakha ah na sinpih uh hi. Sihzang pau hong thei masa ahih manin Sihzang lai hong bawl khia pah hi.

Zogam hong tuntoh ciangin Cope Topa in laibu sunga kampau zat ding tawh kisai in Tedim Vuandok zumah thu kikupna 1919 kum-in na bawl uh hi. Tua ma in Ukpi Hau Cin Khup kiangah Laibawl nuam ihih manin bang lai ci leng hoih dinghiam ci-in a dotleh Ukpi pa in, “ mipi a tamzaw thukimna hoihlo ing hia”,na ci hi. Tua ciangin Tedim gam buppi Hausa lian teng, Tedim Vuandok zumah thu kikupna uh, Pu Ngul Lang i ciaptehna pen hih anuaia bang ahi hi:

Hih thu kikupna sungah Sihzang kamzang ding a kicihtak ciangin;
Hiangzang khua hausa Pu Zam Khaw Thang (Thahdo kam zang),
Hangken hausa PuKamPum(Thahdo kamzang),
Phaitu khua hausa Mantuang namPuKhan Thawng (Zote kamzang),
Salzang khua hausa Pu Zaang Khaw Lian (Zote kamzang),
Tuimui khau hausa Guite nam PuMang Za Thang (Paite kamzang)
Haiciin khua hausa Pu Tual Pum(Paite kamzang)

Hih a tunga te in Sihzang kamtel kei ung ci-in nial uh hi. A tel lo takpi mah uh hiam ci-in Sihzang kam tawh kihopih a, tel zolo takpi uh hi. Tua thu kikupna sungah Tedimkam a zang diak khua ahi : Tedim, Ngennung, Haupi, Gawngmual, Leilum, Lezang, Tongsial,Lamzang, Lailui,Mawngken, Kahgen,Taaklam, Tonzang,Tungtuan g,Anlang, Gamlai,Khuaimual leh Seitual khua pana taangmi a pai hausa leh upate a pau khat beek omvet loin, Sihzang pau zat ding lah nial lo,Tedim pau zat ding zong kamkupna neihpih tuan lo uh hi. Hih hunin Zogam ukna pen Magwe Menzi khutnuai ah om hi. Hih bang teng hangin Tedim kam tawh Zolai simbu bawl ding thu khensatna hong om hi. Zolai simbu hong bawl khia ding uh ciangin Tedim kam tawh Cope Topa in hong bawl khia hi. Tua hong bawl khiat lai pen Zolai ki ci aa, a lai bupen Zolai simbu ki ci hi. Tedim pau aom hangin Tedim lai na cilo uh aa Zolai na ci tangtang uh hi.

Prof C.Thang Za Tuan, PhD in, “Zomi, Zogam, Zopau, Zolai, Zongeina, Zolungsim leh ih maban cih vei-in kinei pha mahmah ciat hi. Kantel nuam semsem, theician nuam semsem zuunto nuam semsem leh lampi I muhnak leh zuito nuam semsem ciat hihang”, a cih pen hi kasa mahmah hi. A beisa kum 50 lai hunleh tuhun Manglai, Zolai, Kawllai aki gelh zia te en pha kik leng ki banglo hi. Lai ih cih pen ahunhun in ki behlapto aa ki puahtoto hi. Ki cing pen cih bang omlo ahih manin ih laigelhte khempeuh ih awsuah tawh ki gelhlo aa Tedim lai cihzong ki ci tuanlo in Zolai ki ci tangtang hi.

Zomite Cope Topa' hong bawlsak Zolai i neihzawh kum 100 val ta ( 2011 ) a, ZULS kipawlna tawh lai nasep i sep zawh kum 25 ( 1980 ) cing ta hi. Hi bang ki kawm kalah nidangin mimal hanciamna, kipawlna tuamtuam tawh Zolai in a ki hawm khia ( Zolus, CLC, VLM, Ciimnuai khuavak, Dikom, Association, Section. adt.. ). Tua ban-ah Zolai tawh mimal leh pawlpi panin (Lung vak, Tangko, Thupha Puak, Khan lawhna hun, Anlak hun, Zokuam thawn, Tahan Awging, Pentecostal Tangko, Kong kawcik, Zangkong Awging , Bawmta, Upna laigil, Zolai Zuunna, Tedim khuavak, Lungdam na Aw, Nipi Paak, Laitai, Lengla, Zonu' Tongluan, Paknamtui, Zo Aw, Laizom...) hi. Tu in leitung mun khempeuh ah Zolai mah ki zangh tangtang aa ki zuun toto hi.

Ih tualsuak pau ahi Teizang pau, Sihzang pau, Saizang pau, Vangteh pau, Dim pau…cihte ki uang zat nawnlo aa, Zomibup kam let a kullo teng khempeuh Zomi te kampau tawh ih ki ho aa, Zolai ngiat tawh thulela ih ki za ziahziah thei hi. Tua mite Zomi ih ki ci hi.

Zomi sungah ih teenna khua min tawh ki zui in Tedim mi, Tonzang mi, Cikha mi….cih bangin ih ki lawh hangin ih vekpi in Zomi mah hihang. Zomibup pen Tedim mi ki hilo aa, Tonzang mi zong ki hi tuanlo aa, Cikha mi cihte zong ki hituanlo hi. Ih vekpi in Zomi mah ihihi. Zolai mah azanghte ih hih aa Zolai Simbu a sinkha vive ihih mah bangin Zolai a zuunnuam toto ihihi. Ih kampau pen Tedim kam aci pawl om aa, ahi zongin Tedim tualsuak lo buang ih awsuah Tedim pau taktak lo hi. Ahizong in tuateng khempeuh Zokam kici aa, Zomi ki ci ihih manin Zomi min mah thupit sakna pen Zomibup ki lemna ding lungtup aneih mi ih suak hi. Zomi cih min ki hello min tuamtuam tawh ih dinsawm( beisa te genlo) laiteng ki lemna ageelnuamlo mi ki suak lel hi. Zomi min ki hel ki pawlna pawlkhat ZNC/ZCD, ZRO/ZRA, GZA, LZI, WZC, ZAM, ZAA, ZYA…cih bang sungah makai panmun ki cian ih neih aa, ih nei kei zongin Zomi mipil leh mimasa ten ih minam min a thupisakna pen thusia hi hetlo ahih manin hong bawl Pasian in minam khat hong bawl pen bawl khia kisa hetlo dingin lam-en ing. Zomi ki pawlna sungah ki helna pi-in a nengneng ah Zomibup huam sak nuam pongin Zomi min ih puaksak keileh a ki neih khem ih suak kha ding hi.

Tuhun media hun ah zong ZomiDaily, ZomiNam, ZomiCenter, ZogamOnline, Zogam..cih min tawh ih din tangtang na pen minam itna leh zuunnopna khat ahihi. Zomi sung ah Zomi min ki hello peuhpeuh thupi sim luat ding hilo aa, ih simmawh leh ih neumuh ding zong hilo leuleu hi.

Et khakna pawl khat te:
1. ZOLUS JOURNAL No.14, 2010 page-10 (Prof C. Thang Za Tuan)
2. Tonzang Evangel Centenary (1905-2005), laimai 65-72 ( Job Thawngno)
3. Ciimnuai Magazine 1994? Universities of Yangon, laimal-34 ( Pa.T.Suan Khan Mang)
4. ZOMI PAU TUAMTUAM Thului ( Paul Thangpi, Germany)
5. Cope Topa leh Pau Cin Hau Thului ( Thawn Tuang Zomi Angvaan, USA)

Itna leh veina tawh…

Thawn Tuang
Zomi Angvaan
April 9, 2013