picoodle.com

Thu tuamtuam

Thursday, May 14, 2015

Siallum kulh thu copy

Mangkaang te'n Kawlgam a lakkhit uh 1887kumin, Zogam dong alaksuak nadingin mangkaang galkap mang Captain Wright, Kawlpi hong tung hi. Gal kisim kulselo a, hong uk thei nading vaihawm nuamin khamtung ukpi, khua hausate Kawlpi apai nading, kamtai sawl in, hong sam sak hi. Zomi lampuite'n zong taang mi ( 5 ) tel uha, Kawlpi pai sak hi. (Sizaang Khua 5 pan ) Captain Wright tawh a kimuh uh ciang, mai etna in, azaina khap 5 le zung 3 apha Zam 5, Taubel 5, Puanzal sil 5 leh puanten ten 120 pia uh hi.Tuakhit ciang, thu hih bang in vaikhak hi, "Kam dam kazat nopna le thuhoih ding kadeih na'un Letsong dingte hong khak ungh, thusau ngaisun unla Kawlpi hong sim nawn sekei un. Kawl te om nagam teng la zo lel ding nahih uh ciang, Khamtung teng le, Kawlpi zaang teng a uk ding ka koi/kaom khin uh hi,Uk pa thu na man keiuh le, ka galkap ten hong man sakding ka hi hi.
Taangmi ( 5 ) te in lungkim nawnloin, nial pak uh hi. Zogam a tun kik uh ciang, gam Ulian makai te kikum in, Hibang in thu zasak kik hi."Pha hi no mangkaang te zong ko gamsung hong pai kei un.Kon no hong mungeilo hi ungh. Kazi kata te un no hong mu leh hong lau gawp ding hi. "A hih zongin Mangkaang te in eimi makai te i thugente awlmawk selo in " Kothu hong mang zaw un, kilem nading hizaw hi, tu in kamakaai te uh Khamtung gam hong paiding hi. A hih zongin, no hong bawlsia ding hilo hi, Pawi ukpi patawh akimu ding leh gam en ding bekin hong pai ding ahi hi" ci in thuzasak kik hi.
Sizaang makai te in zong hi bangin thuzasak kik leuleu hi "Ko No makai te i gam et nasawm nauh,hong khaam zokei nung. A hizong pawi te ukpi pa tawh aki munuam nahih uh le, Kawlpi i nitum nalam pan, Pawi ukpi gam pai na lampi om hi" ci in zasak hi. Ahi zong mangkaang te in "Ko Pawi Ukpi gam paina lampi katheikei uh hi. Upper Chindwin le India gam, Sitta Kaung dong tun theihna ding, Lampi khat bawlding ka hih manun,vanpua ding kulli le a annek tuidawn ding teng hong vai hawm un"ci'n thupia ziau uh hi.
Sizaang makai tein bangma hunin, Thaangmual kan sakzo peuhmah loding " ci'n khensat uha, innbul khat pan pasal khat temsau ,thau , tei, tawi in Mangkaang te i lampi bawlna Phual Phatzaang dong simtham in vapai uha tua munpan,Sikmol,Pauhpia, tem le lampibawlna a aki zangh ding van tuamtuam tampitakte matsak uh hi. Kawlpi dong hawlkhia in ciaksakkik gai uh hi. Tedim hausa pa Khawcin in a galkap 400 le mualbem pan 30 zong gal huh dingin hong kuansak in hong panpih sak hi. Kawlpi asim napan un, Zomi 5 si a, Mangkaang te 17 man uh hi. Tua hun pan kipan Mangkaang te zongh a galkap te Thuangthi ( Kawlpi pan tai 8 na'ah ) koito uh hi.
Sizaang gam le Kawlpi kikaal teng ah Mangkaang te le Zomi gal hang te ( United Zomi Force ) sakidel mahmah bangin,le galkidel in gamsung tengah khat le khat ki uum/kikap in kisim ngekngek uh hi.( Skirmish ) Ahi hang galvan te ki khaai lua ahih manin, nungkinkik uh hi. Tua pan Tuulsuk Zuhawm mual,Phat zaang mual Leisan mual , Han khanglam lei tawhna ,Nilum mual teng dong ah, hong sim toto uhin, Khuasak hong tung a, inn khat khit inn khat hong haltumsak uh hi. Khuasak a tun laitak Buanman khua a, Sizaang gam, Kamhau gam, Sukte uk gam, Zahau gam, le Tedim khua pan kigawm ( Zogam galkap ) 2000 bangh kikai khawm in Mangkaang te sim ding le simloding thu akikup lai tak Mangkaang te in Khuasak pan Top ( Cannon ) tawh Buanman khua agalkhat pan kap kham in,Inn, Singkung, lopate hong kaang gawp aa, Zomi ten lamdang ki sa mahmah hi. Sukte le Kamhau te,Zahau tein Sizaang makai te kiang ah "Ko le ko koma gam pan sim zaw ding kahi uh hi" ci in Sizaang te hong nusia uh ahih manin,Sizaang te zong atam zawte gamsung ah ki bucip ta'uh ahi hi.
Khuasak le Buanman ahaal khit uhciang Thuklai Zaangpitam ah , Mangkaang galkapte'n phual hong sat leuleu uha,amaute tawh kilemna a bawl nuam te samin, pawlkhat te in kilemna bawl uh hi. A hih hang,a lel nuamlo teng le kilemna a bawlnuamlo ahi,Buanman & Voklak pawlkhat in tua autlo pawlte inn lamah ciakpih uh in,Siallum kulh to in, Mangkaangte do veve uh hi Siallum kulh ihcih in Kulpi, Nupi kulh, Kulhbaan, Kulhpeang, Galvil Dum ci in nasiatak a, akibawl/akito ahi hi.
Kulhpi ih cihpen galte a dona mun pi hi.
Nupi kulh ihcih in, Numei, Naupangte bukna ding mun hi.
Kulhbaang ihcih in kul khat le khat kizopna hi.
Kulhpeang ihcih pen, Pu Enkham te innkuan bukna hi.
Galvil Dum ihcih in, galte gamtatna, muh theina ding dum a kito ahi hi.
Mangkaang te do nadingin, nasiatak a kibawl, Siallum kulh thu in , gal kilemna a bawl masa pasal 2 in Mangkaang te tungah thu puak hi. Tua ciangin , a galkapnote pai sakin kilemna bawla, unau banga om thei nading thu zasak hi. Siallum lampuite in 'Bang ma hunin, mangkaangte nuai ah niam zaw le lel zawngei loding" ci in omuh hi. Mangkaang te'n zongh " kilemna nong bawlnuam kei uh le, 1889 may 4 ni hongkuan ding hiungh. Nakidawm un" ci in thu zasak uh hi. Siallum lampui te'n zongh" Hi mah hen aw leh! pha hi. Manlang takin, hongkuan taun, na sisan uh luangsak ding kahi uh hi" ci in thuzasak kik uh a , asun azan in nasia tak kinging den pah uh hi.
4th May, 1889 ni in Mangkaang te Siallum simdingin galkap 380 tawh Thuklai pan kuan uh hi . The Chin Hill vol 1 sung,laimai 30 na ah Siallum sim dingin apai 125bek ci hi. Pu Bo Khup Za Thang i laibu bawlsung ah 160 ki ci hi.Liim khai khua pan a khangkhia ,kamphen Kyaw Thwe in lamlak in Thuklai pan Buanman, Mualsan, Nuunpi Na-lun, Taai-khe Taaitaan, Minsii tawn in Siallum dong hong kuan hi( Lamlak pa in Lam khial pih laisop hi ). Mangkaang galkapte hong kuan pen, Na-lun Mual tung pan , galvil a om That Khup i tupa, Pu Zong Awn in mu a, Siallum kulh ah thu zasak pak hi. A dawl a dawl a om galvil pawlte zong galte mi phazahte sim in, kulhpi pan a do dingin hong kilek in hongtaikei uh hi.
Lampui khat ahi Pu Vum Mang in galten hong nek pianpian ciang, ama le Pu Thang Hau, thakkhat thu, kulh pan leng to a, kap ahih manin, gal te 2 si pak a hi hi. Tuapan kipan, khawl cih omloin,kikap uh hi. Tua hun laitak in zing sangnai 10 hun ahi hi. Sunthapai in kikap uha ,nitak nai 4 val dong kikap uh hi. Mangkaang te in kulh omdan condition theilo Sizaang galhaang te i alungtang khauh na pen phumang / nawkmang zolo uh hi. Liimkhai khua pan Khatkap ,Kamsuak,Son thuam te U nau te in "Ih uu le nau te nusia samding ihhiam" ci aa Mangkaang te nung pan hong kaap ciang, Mangkaang te in aZomi pih adang tampitakte akiim apaam ah aom sa ahih manin,lau in tai mang leuleu uh hi.
Mangkaang te 3 le adang 83 si hi . A hi zong Chinhill vol 1 page 31 ah mangkaang officer 1 si a, Captain Mayne le Surgeon le Quesne liam hi. Galdap 3 si a, 8 liam hi ci'n,kiciam teh hi.Gal haksat mahmah ciang bek a aki ngah Victoria Cross pen Surgeon le Quesene in ngah hi. Mangkaang te galhiam pha zaw ahih manin, nitaklam dong ciangin, kido zo nawn loin,Siallum kulhpi pan, gam le minam adingin luang 27 in gam le minam adingin,hong sihsan ahi hi. Tua ahih manin, voklaak khua aom Siallum kulh hoihtak kipuahpha kikin, mi khempeuhte et thei dingin, asi teng i min, Suangkaang tungah ki-at in tuni dong kimu thei lai ahi hi.
Siallum kulh panin gam le minam ading a nuntakna a pia teng min, anuai a bangin kiciamteh hi.
Pu Khup Vum Pi Vung NeamPi Ot Huai Pu Khai SuakPu Lian Kam Pu Vum MangPu Tuang Vungh Pi Huai NuamPu Pau Suang Pi Lian VungPu Zong On Pu Pau SuangPi Lian Vung Pu Zong OnPu Zong Thuam Pu Za VumPi Lam Ciang Thang HauUap Nuam Uap NuamPu Lu Kam Pi Niang CiangPu Son SuangPu En KhamPi Dim Ngiak Pu Pau LamHaang Sing Pi Uap Huai
References:
- Sya Thawngkhawhau II 1954 zokhangsim na laibu part one
- Bo Khup Za Thang i Kawlkam tawh a at Siallum Fortress ( History )
- Lia Esther Cingh Khan Dim i Siallum Brief ( A ma ii thesis )
- 1996 Sizaang laisim bu tan 4 sung Siallum thu

Source : Sian Tongluan Bookshelf.

11183452 701498133311389 4524999885140259649 n