picoodle.com

Thu tuamtuam

Monday, May 20, 2013

Anlangh khuasat Pu Am Tun thu atom in








 



                     Anlangh khua 1896 Kum in sat nakipan uh aa 1897 kum in naki busa ta uh hi.

 Tedim & Anlangh khua sat tang thu a tom a gen na. 

                  Hih thu ciapteh na pen khuasat ngiat ahi Pu Amtun leh  ah tateng tungpan hi aa ahdiak in Pu Henpum leh Pi Niangngem te'n tawlkhat ong dampih uh ahih manin Pu Tun Khua Hau te unau teng tung pan ki ciamteh toto ahihi. Pi Niangngem bangpen 1955 leh 1960 kikal akum cianlian lo 1960 nehlam ciangbangh ong nuntakpih aa  thutampi kidong thei hi.

              Pu.sawnte~Pu Dongh Tawn Dimpi khua ah nateng hi.tua hunpen hunsiat laitak hi-in , DimPi ah Pu Dong Tawn nasi hi.
            Pu Dong Tawn a sihteh,a tapa Pu.Kai Hen pen naungek kipei thei panhi aa tagah ongsuak ahih man in. Ani ahi Pi Khup Vung in hehpih huai sain, bang cileh nungta theiding hiam ci-in lungkham ahih man in Lamzang aa Guite hau mahmah ahih man in vabelhpih ning ci in belhpih hi. Pu Kai Hen atangval ciang in Pu Guite gal ahing in (7) matsak in tunpih hi. Tua ciang in Guite in sila hinawnlo in zinkhak hi ding hiteh ci-in beh in naman uh hi. Tua khitciang in Pu Kai Hen in Tedim khua satding lunggulh ahih manin Pu Mang Gin kiang ah Tedim sato lengh  alang leh alang ah lokho theiding hihang, ci-in  Pu Mang Gin zol in Tedim ongsat uh aa, ah tupa Pu Khoi Lam inzongh nazui hi.
Tuama in Tedim ah kisat hangin kip zo ngeilo hi.Tua hunlai in galtam lai ahih man in khuakip theihnading leh lungmuan theih nading in, siamna siam aa kigen Kam Hau sam in eitawh hong omin Hausa semsak leng lungmuanhuai zawding hi cih ongki thukiim uh aa Hausa ding in KamHau nala uhhi. Tua aa kipan Pu Kai Hen te sat Tedim nakip suak hi. Pu,Kai Hen in a khuasat la hihbangh in  naphuak pah hi.

        (A).Dimtui vangkhua daidam va, kacih manin tuizum phialva nih a khiap tuibangh lang ee.......

       (B).Tuizum phialva nih a khiap tuibangh lang e,Dimtui vangkhua laiah tubang suan ing ee.........

   hih bang in la na phuk hi.

-         Khanglui te in khua a sat uhteh teci dingin la naphuak pahpah uh hi.

          Tuakhit teh mangkang te'n, 1889 March 10 ni-in Tedim honglak uhteh,Pu Kai Hen tateng, kikhen thang uhhi.Ngennung, Tongsial, Muizawl te khawng ah kikhen mang uhhi. Tua bang in Mikang ten Tedim onglak uhciang Pu Am Tun in, a pa khuasat laa phuah aa

   (A). Khua aw ci'ng e khua aw ci'ng e Dim tui vang khua aw ci'ng e.........

   (B). Kapa sai sat Dimtui vang khua do in phial tang bang theh ee...........ci-in naphuak hi.

                    Tedim panin pu Kai Hen tate, ki khenthang uh a,Pu Am Tun in, vanglai tuhin tuapan Ngen Nung nazuan hi. Pu Am Tun inTapa neinai lo a hih manin, a om pihding in, ah U Tawn Ngul ta pa lina Pu Nok Kham ah inn ah kem hi. Pu Amtun in Pu Nok Kham pen it mahmah in ah sungpiang taabangh phial ngaihsun beklo in ta pasal neilo hileh ah innluah ding aa akep ahihi.Pu Hen Pum ongpiang ciang in Pu Nok Kham ah Pa Pu Tawn Ngul tekiang ah ciah hi.

            Tua pan in Pu Am Tun khuasat nuam in kithawi hi. Tua hunlai in khuasat ding khat peuhpeuh utbang in kisat sak lo aa Uk pi te'n ah thuneih na uhtawh ut thu in khuasat theilo ding  khuasat nopleh nopsak lohna,khasiatna kilemloh na simmawhna khat peuhpeuh omlo in khuasat khuan omlo cih thukhun nei uh ahih man in aman zong thu nazong hi.A inn nuai pa kiang ah ka huang hongkek in laa tuapan in thuki nei ni in kei agual lel ahkhasia in ongkibawl ning,ci-in thusim khat ah neih khit uhciang in thu ki nei uh aa kilel sak hi khuasat theihna ding in thuhaksa tampi na nawk in na hanciam toto hi.

            Khuasat thei ding onghih ciang in khuamun ding gamvak khawm in ah et ciang in tu aa khuamun luii ah munlah hoih tui lah om ahih man in khuamun ding in hoih mahmah ee cih ah telciang in ahsungh pa Pu Lam Suang kiang ah khua kasat ding hi kei ongzui in ci-in na zol aa khuamun ding leh lo ding 1896 November kha kiim in va zuan in sing vaphuk uh hi.

            1897 January kiim inTuathu ah kitheih ciang in khuasat ding haza pawlkhat Ngennung te leh Thangkhal te kiciam simin ahlo zuatna uh halhun nailo pi vahal simsak uhhi. Tualai takin Pu Am Tun Ngennung ah khuapih te innlam huh aa inntung ah bii gan aa omlai tak hi in, gamkang meikhu ahlo zuatna lam pan vanlam ah khu to in meikhu kai ahhih man in, tua meikhu amuh ciang in, ahmah ki haza mahmah ahih lam thei ahih man in gamhal hun nailo pipi hihbangh meikhu pen kalo ongki halsak hitaktak ding hi ci-in theipah hi. Hehlua mahmah ahih man inPasal ka khangual bawlsa in takeining kasih leh kasih ci-in ah Innkuan un paiding kithawi uh aa ahsungh pa Pu Lamsuang ah zotleh Pu Lamsuang in tua lo halhun lo pi aa kihal bellding in paibuang keining ci-in na zahpih lai-in nazuinuam lo hi. Tuaciang in Pu Amtun zongh Pasal khawl lo ee ci-in umleh bel tengtawh ah innkuan un pai uhhi.        

1. Pu Amtun

2. Pi Ton Cing (Pu Amtun Zi)

 A tate~

3. Pi Awi Cing 

4. Pi Kim Nian

5. Pi Niang Ngem

6. Pu Hen Pum 

      Ah mau innkuan teng napai uh hi.

            Ngennung ah aveng pa tawh athusim kuaman theihpihlo in amah akhasia kineih ahhih man in akhasia takpi nasa uh ahih man in kilung nemsak in thuakpeuh in kinemsak lel in ci aa akhoh nateng uh hihbangh in la naphuak hi.

      (A). Ka phung in nemnem ong ci ee,  ciau tui suan in kal ingh ee.

      (B). Lun sinthu aa ciau tuisuan kal,phung aw ka nem sam diam aw .........ci-in naphuak hi.

         Ah lo zuat halhun nailo pi-in ah kihalsak ciang in hehlua ahih man in ah innkuan in kithawi in pai uh aa bangmah omnai lo pi singnuai ah giak uh ahih man in hihbang in laphuak hi.

        (A). Mun in gam lotann hiveng ee  khua khang ciautui kal ing ee.......
       (B). Tang in ka heh luat man in e nah nuai ah beng bang nga'ng ee......ci'n naphuak hi.

         Hihbang in khua ah sat theih nading in Ukpi tetung leh ahaza lawm leh gual te tung ah thuhak sa tampi nanawk ahih man in hihbang in la naphuak hi.

       (A). Lun sinthu leh tang gual tongdam khua khang ngo mei kai bang e.....

     (B). Khua khang ngo mei kai a bang ee, zingdai bang nawk zall ingh ee....... Ci-in laa naphuak hi.

          hihbang khuasat ding akipat aakipan thutampi tak nawk in ah lo halhun lopi kihalsak ciang in ahsungh pa Pu Lamsuang mahmah in zong nazui nuamnawn lo in hi mahleh lungkia lo in hanciam suak ahih man in hihbang in la naphuak hi..

      (A). Gual in nuihsiam hong lel zong in, sai bang ka sat sa hi ee........

       (B).Sai bang sat sa khua mun nuam aw mim leh sawm tang huai ve aw.....ci'n naphuak hi.

      Pu Am Tun lungkialo in, ah tateng tawh ki khuasa in lo ongpawi uh aa halhun lopi kihal sak himah leh Pasian in thupha napia in ankungte hoihin Pu Am Tun alung ongmuang ngamta ahih man in hihbang in la naphuak hi.

  (A). Ciin gual tuaigual tuang nusiang ee, ka manawh gamzang aw ee.

     (B). Manawh gamzang vonteng zaitha, sesum sang lah ngai zawng ee....ci-in la naphuak hi.

             Pu Am Tun leh ah zi leh ah ta tengtawh kikhua sa in nateng uhhi.Ah Kumkik/lo zonhun/lozuat hunkik Octobek khabei lam  November kha kipat lam in~ .Tongsial pan in (Pu Awn Pum Naulak, Pu Pau Tuang Gualnam, Pu Kham Cin Naulak ).Ahmau teng khuasat/khuazong dingin pai uh aa, Pu Amtun kiang tawn uh ahih man in pu AmTun in hihteng tawh kakhua kip leh cih ngaihsun ahih man in nakho/nazol aa kei tawh ongteng khawm un munhoih na pawlkhat kongkhosak ding hi va en unla nalung uh akimzawh leh ongteng khawm un ci-in ah zolciang in, amau zongh gamsung teng ah et uhciang in lungkim in nakhawl suak uh aa,tuakhit ciangin Tongsial aa om ah naihuai, ah sanggam te uhzongh  samuhhi. (lomun et masak na teng Awn Pum Sihpi, Pau Tuang Langvun, Kham Cin Khaupi teng ci hi.)

         Hih (Pu Awn Pum Naulak, Pu Pau Tuang Gualnam, Pu Kham Cin Naulak) tepen Pu Am Tun kiang atung masa hibek aa amau tunkhit tuakum mah in  Pu Lam Suang te ahizong midang mun tuamtuam pan pawlkhat inzong ongbel in mi ongtun behbeh hi. takciang in khuakip khat din mun onghita ahih manin  hausa kisam ta hi. Ah  tapa Hen Pum lah sanggam pasal dang neilo ahih man in pakhat sain,lah gualheu kisa pian in nidang ciang atapa mi nopneh khatin omkha leh ci ahih manin ah sungpiang taabangh aa ahneih ah sanggam pa TawnNgul tapa lina Pu Nok Kham kiang ah kata aw keitawh ong tengkhawm in nanau lah ahmahbek himawk ahih man in nang ongpai inla kei leh na nau sepding tang in hausa ongsem sakning keitawh ongteng khawm in ci-in nasam hi. Kei leh nanau sepding tang in, ah cihpen Pu Nok Kham in hausa semleh Pu Hen Pum inzongh hausa semkha nawnlo ding aa Pu Nok Kham tate in hausa zomto suakding ahih man in kei leh nanau tang in hausa ongsem sak ning ah ci na hihi. Tua bangh in asap ciang in Pu Nok Kham zong ah pano ngai mahmah ahih man in ah pano kiang ah hausa semding in  Tongsial pan ongpai ciang in ah sanggam te (Pu Hen Thawng,Pu Hen Za Nial, Pu En Zen, Pu Thang Khua Awn) ten zong ongzui uh aa, Gualnam te Pau Tuang inzongh ah sanggam te sam ahihman in nga(5) te'nzongh ongzui uh aa Naulak Pu Awn Pum leh Pu Kham Cin te'n zong ah sanggam te uh sam ahhih man in Tongsial pan ongpai uh hi. Tua ahih man in Pu Amtun in amaa tang leh atapa Pu Henpum hausa septang ding in Pu Nok Kham nasem sak hi. 

          Hihbangh in Tongsial aa om Pu Nok Kham hausa semding aa ahsap ciang in hihbangh in la naphuak hi.

         (A). Sinthu zaila-a tam zong in, ton mung in zial zo veng ee.........

       (B). Lai lung muan tuam na ding in ee, von aw pian dang aw ci ing e....... ci'n naphuak hi.

       Pu Nok Kham pai in Pu Amtun te'n kumnih nabangh tuk natung khin in anlak khit uh ahihi.

       Pu Amtun ah lo halhun lo pi kihalsak hi mahleh  tuakum an hoih mahmah in An nahau mahmah hi. Ah kumkik ciang in zongh ankhing kham uh aa anhau mahmah uh ahhih man in be kumlui tekhawng konglak khawng ah nabua uh ahih man in khua min ding in Anlangh ci'n Pu Amtun in naphuak hi.

        Khua mun luii ah kum sawm(10) val bang ongten khit uhciang in natna hoihlo pulnatna ongtung in mi sawm ( 40) bangh ongsih takciang in lau uh ahih manin tuaa ihten na mun ah nabu to uh aa nateng suak uhhi.

        Tua ahih ciang in Ukpi pa in khua mun luii huam (Area) teng na seh hawm sak aa Pu Am Tun khuasat ahih manin khuasat manding in sehnga suah sehthum taangding napia aa tuaciang in Hausa pi asem ahi Pu Nok Kham sehkhat hausa pi sepman in napia aa, tua ciang in Ukpi pa in Pu Sukte Pu Pum Khua Kam Anlangh hausa ding aa asawl hi mah leh Pu te in hausa na awn nuamlo ah hih man in hausa nihna nasem sak uh aa ahmah zong sehkhat napia hi. Tuaciang in Pu Thang Thual zong tanhneu khat napia uhhi amahpen thahat in zangsial lu khawng ahing tanngam khat ah thahat mahmah khat hi aa mi zahtak/pahtak khat hi aa Pu Am Tun leh Ukpi pa inzongh ah it khat uh ahih man in Pu Am Tun te lotawh tawmkhat  tanh napia uh hi. Ahih hang in tawlkhat khitciang in atanh ngah zalo/neu ahih man in nazuak aa Pu Am Tun temah in nalei hi.

        Pu Am Tun Anlangh khuasat ahih mahbang in khuasat gamh ah ngah Pu Amtun bekmah Anlangh minpiang ah om ahih manin khuasat gamh munleh mual kikem suak aa,khang tampi kepsuak laiding ki lunggulh hi. 2021 kum ciangin khuasung mencim nuamin khangkham gawp ahih manin khua mualdung sukteng ah kituah kikhi.










No comments:

Post a Comment